‘Ik heb vaak gehoopt dat ze het leven mooi ging vinden’

Esther hield van vrolijke kleuren en zonsopkomsten, maar ze voelde zich als een vlinder opgesloten in een glazen potje. Ze leed 17 jaar – bijna haar halve leven – aan anorexia, was somber en wilde niet meer. Op 10 december 2021 overleed ze door euthanasie. Haar jongste zus, Anne, vertelt haar verhaal.

“Esther was een lieve, zorgzame zus. Ondanks ons leeftijdsverschil van acht jaar waren we close en deden we veel samen. Ze hield van kleur, maar ze had ook een negatieve, sombere kant. Die is er denk ik altijd geweest. Ze schreef alles in haar dagboeken. En ze heeft haar verhaal verteld aan een second opinion arts. Die heeft een video over haar gemaakt en een blog over haar geschreven, over euthanasie bij psychisch lijden. 
Esther had behalve anorexia ook borderline en waarschijnlijk autisme en ze was erg depressief. Ze heeft in verschillende klinieken gezeten en zelfs tien jaar op een gesloten afdeling, zodat ze zichzelf niks kon aandoen. Daar heeft ze veel akelige dingen meegemaakt. Omdat ik nog niet alleen kon thuisblijven, ging ik altijd mee als we haar bezochten. Dat heeft veel impact gehad op mij.”

Ging het altijd zo slecht met haar?

“Eigenlijk is ze zo lang als ik me kan herinneren ziek geweest. Maar in een van de klinieken heeft ze Dennis leren kennen. Met hem kreeg ze een relatie en toen ging het een tijdje best goed met haar. Op een gegeven moment zouden ze gaan trouwen, maar dat ging toch niet door. Ik vind het fijn dat ze verliefd is geweest en dat hij ook van haar hield. Ik heb vaak gehoopt dat ze het leven toch weer mooi ging vinden. Maar dat lukte niet. Ze wilde niet meer verder.”

Kon je over haar euthanasiewens praten?

“Ja, het was geen taboe thuis. We spraken er veel over, ook met Esther. Maar ik vond het wel lastig. Ik begreep niet goed waarom ze dood wilde. Nu ik bij een psycholoog loop, ga ik er op een andere manier naar kijken. Ik ben ook benieuwd hoe deze ‘rollercoaster-periode’ voor mijn oudere broer en zus was. Maar toen de laatste periode was aangebroken – dus toen we wisten dat de euthanasie doorging – praatten we er juist minder over, dan wil je het graag leuk houden.”

Veranderde er iets toen de euthanasie-datum dichterbij kwam?

“Ja, het klinkt misschien gek maar het ging een stuk beter toen ze duidelijkheid had. Het gaf haar rust. Omdat ze wist dat het eindig was. De laatste weken woonde ze weer thuis. Mijn zus kwam op het idee om een sleepover te organiseren in ons ouderlijk huis. Leuk, maar ook moeilijk, omdat we beseften dat het waarschijnlijk de laatste keer was.
Esther voelde zich altijd als een vlinder in een glazen potje. Toen ze hoorde dat de euthanasie doorging, ging het potje open. Een maand voor ze overleed, hebben mijn moeder, vader, Esther, Dennis en ik een tattoo laten zetten van een vlinder, iedereen in zijn eigen stijl. Mooi dat we die delen.” 

Was er een moment waarop je besefte: het gaat niet meer goed komen?

“Nee eigenlijk niet, maar wel een moment dat het concreet werd. Want ze had van het begin af aan een doodswens. Ze heeft zich tien jaar geleden ook al gemeld bij het  euthanasiecentrum. Toen werd haar verzoek afgewezen, omdat je – ook bij psychisch lijden – alles moet hebben gedaan om beter te worden, voor je euthanasie mag laten plegen. Twee jaar geleden meldde ze zich opnieuw en toen kwam ze in de wachtrij. Vanaf toen duurde het nog tot december 2021 voor ze ‘aan de beurt was’.”

Hoe hebben jullie afscheid genomen?

“Mijn zus Nienke had een boekje bijgehouden voor Esther en ik heb haar een brief gegeven met herinneringen aan ons. Ik wilde zeker zijn dat ik alles had gezegd. Dat ze wist dat ik van haar hield en dat ik haar ging missen…

Voor de begrafenis heeft ze zelf alles geregeld. Ze had al jaren een afspeellijst op Spotify voor haar begrafenis. De dienst was in onze oude kerk, met onze dominee waarmee Esther altijd een goede band had. We mochten allemaal aangeven wat we graag wilden. Esther wilde bijvoorbeeld dat mensen kleding in vrolijke kleuren droegen. En ze wilde geen kist, dat vond ze benauwend. Dus lag ze in een rieten mand. Mijn moeder had papieren vlinders geknipt en iedereen er eentje gegeven om iets voor Esther op te schrijven. Esther heeft alle vlinderbriefjes nog gelezen en die hebben we op haar mand geprikt. We hebben haar ook allemaal iets meegegeven, dingen van vroeger, een knuffel, een armbandje. Esther was met onze ouders van tevoren een keer naar het crematorium gegaan: ze had er zelfs een selfie gemaakt. Ze had bij die plek een heel warm gevoel. Dat is voor ons fijn om te weten.”

Hoe ging het na haar overlijden met jou?

“Ik heb tot aan haar sterfdag doorgewerkt en de week erna ook nog twee dagen. Na de begrafenis stortte ik een beetje in. Ik kreeg het benauwd, was misselijk, ik wist het even niet meer. Ik was moe en kon me slecht concentreren, Gelukkig waren ze op mijn werk flexibel. Omdat we er al zo’n tijd naar toe leefden, we wisten dat het zou gebeuren, dacht ik niet dat de klap nog zo groot was. Ik dacht dat ik het wel alleen kon. Inmiddels loop ik bij een psycholoog. Ik durfde dat eerst niet goed, ik had geen zin om erover te praten, om alles op te rakelen. Daar werd ik emotioneel van. Maar toen ik eenmaal begonnen was, vond ik het juist fijn om erbij stil te staan. Nu kan ik er beter over praten.”

Wat gaf jou energie?

“In het begin was de energie ver te zoeken. Het liefst wou ik de hele dag in bed liggen en films kijken, maar je weet dat dat niet helpt. Voor mij werkte het om tijd voor mezelf te nemen. Ik werkte halve dagen en de andere helft ging ik een beetje puzzelen. Wandelen in m’n eentje, vooral niet teveel druk zijn met andere mensen. Niet te veel plannen maken. Ik ben wel veel thuis bij mijn ouders geweest, ik had behoefte aan mijn familie. We eten nog steeds elke maand een keer met z’n allen thuis. Dat is heel fijn.”

Hoe kijk je terug op die laatste fase?

“Door de laatste periode overheersen gelukkig de vrolijke herinneringen. Dat vind ik belangrijk. Daarom wilde ik er ook niet bij zijn toen ze de prik kreeg. Mijn zus en ik lagen samen op mijn bed toen het gebeurde; mijn vader, moeder en broer waren wel bij haar.
Ik ben Esther beter gaan begrijpen nadat ik het interview heb gezien waarin ze haar verhaal vertelde. Ik werd zelfs trots: ze deed dit toch maar even. Het is mooi dat haar dood iets heeft losgemaakt, dat mensen bewust worden dat psychisch lijden ook bestaat en dat dat óók een reden voor euthanasie is. Want ze wilde niet alleen doodgaan, maar met haar gezin erbij. Dat is ook gelukt, ze was niet alleen. Er staat op haar rouwkaart ‘In liefde geboren en in liefde laten gaan’, dat vind ik heel mooi. Ik vertel haar verhaal nu ook om haar stem te laten horen. Als zij had geleefd, had zij het willen vertellen. Ik doe wat zij ook zou hebben gedaan.”

Heb je tips voor anderen?

“Het is belangrijk om soms je eigen grenzen aan te geven. Toen ik stage liep in Australië kreeg ik af en toe appjes van Esther als het niet goed ging. Dat vond ik heel vervelend voor haar, maar het voelde heel machteloos: ik zat aan de andere kant van de wereld en kon niks voor haar doen. Toen heb ik aangegeven dat ik dat niet fijn vond, dat ze dat beter tegen m’n ouders of broer en zus kon zeggen die wel in Nederland waren. Dat vond ik moeilijk maar die duidelijkheid was nodig.”

“Ga wandelen; naar buiten, daar vind je rust en troost. Mijn zus hield erg van de zonsopkomst, ze was vroeg wakker, dan ging ze mindfullness doen en lopen. Ik probeer ook te mediteren, met een app. Het is fijn om stil te staan bij jezelf: waar je dankbaar voor bent die dag, even stilstaan bij wat er is gebeurd. Als je net als ik een denker bent, helpt meditatie  om van je hoofd naar je lichaam, je gevoel te gaan.”