‘Eigenlijk ben ik een tolk, een reisgenoot en een getuige in één’

‘Veel mensen denken dat een geestelijk verzorger met het geloof te maken heeft. Dat kan, maar dat hoeft niet. Zelf ben ik een algemeen geestelijk verzorger. Ik ben dus niet aan een geloof verbonden. Je kan me ook een levensbegeleider noemen. Of een spiritueel counselor. Het is maar net welke naam je eraan geeft.’

Wat is een geestelijk verzorger?
‘Een geestelijk verzorger begeleidt mensen op momenten dat het leven zijn vanzelfsprekendheid verliest. Meestal hebben we heel lang een soort onbewust vertrouwen in het leven. Je denkt: ik word tachtig, m’n kinderen doen het goed, ik heb een fijne relatie. Je voelt je verbonden: met jezelf, met anderen en soms met iets hogers. En dan gebeurt er wat. Een scheiding, een diagnose, een verlies. En ineens is alles wat zeker was niet meer zeker. De vanzelfsprekendheid en het gevoel van verbinding is weg. Dan komen de levensvragen: Wat heeft het leven voor zin? Waarom overkomt mij dit? Hoe moet ik verder? Dat noemen we trage vragen: vragen die niet of niet zomaar te beantwoorden zijn. Daar begint de geestelijke verzorging.’

Wat doe je dan?
‘Ik ga met mensen in gesprek. Vraag wat ze bezighoudt. Ik ben vooral aanwezig. Aandachtig aanwezig. Terwijl de ander afdaalt in zijn eigen binnenwereld. En daar van alles tegenkomt: mooie en moeilijke dingen. En heel belangrijk: ik los niks op. Er hoeft ook niks te worden opgelost. Mijn enige doel is: aansluiten, contact maken, zorgen dat de ander zich niet alleen voelt, zodat diegene zich na verloop van tijd weer verbonden kan voelen – met zichzelf, anderen en het leven. Als geestelijk begeleider daal je af in de put waar iemand in zit. Niet om te zeggen: kijk, daar heb je een ladder. Maar om aanwezig te zijn bij de ander, bij diens wanhoop of duisternis. Kunnen verduren dat je in de put zit, kan heel waardevol zijn.

Meestal praat ik met mensen. Soms luisteren we muziek of lezen we gedichten. En soms gaan we een eindje wandelen in de natuur. Het is maar net waar mensen behoefte aan hebben. Ik ben één keer met iemand naar het museum geweest. Die vrouw was heel eenzaam, voelde zich met niks en niemand verbonden. Maar er was wel een expositie waar ze graag heen wilde. Toen we tussen de schilderijen stonden, zei ze: “Ik begrijp zó goed wat die schilder bedoelt.” En ineens voelde ze dat ze wél met iets verbonden was. Dat was zo’n mooi moment. Soms ben ik niets anders dan een vertaler van wat allang in iemand zit. Eigenlijk ben ik een tolk, een reisgenoot en een getuige in een.’

Werk je ook met rituelen?
‘Ja, maar natuurlijk alleen als mensen dat willen. Ik was een keer bij een ernstig zieke vrouw die haar kleinkind een paar jaar niet had mogen zien. Dat verweet ze haar toenmalige schoondochter, maar daar wilde ze absoluut niet mee afspreken. Toen heeft ze een brief geschreven aan die vrouw, met daarin alles wat ze wilde zeggen. Die brief hebben we vervolgens verbrand, met een mooi muziekstuk op de achtergrond. Daarna zei ze: “Ik laat het hierbij los.” Eigenlijk een heel eenvoudig ritueel, maar het had een enorme werking op haar.’

Wat brengt het mensen?
‘Mensen voelen zich gezien en gehoord. Want hoe vaak gebeurt het nou dat iemand vraagt: ‘Hoe is het nou echt met je?’ En vervolgens alle tijd en ruimte heeft om naar je te luisteren. Iemand die je antwoord echt wil horen en begrijpen. Die tussen de regels door luistert en woorden geeft aan dat wat niet gezegd wordt. Zonder oordeel. Alles is oké. Je mag gewoon helemaal jezelf zijn. Dat is ontzettend helend. Laatst zei iemand: “Ik heb zoveel meer lucht en licht.” Dat is wat aandacht, nabijheid en verbinding doet. Ik geef mensen de ruimte om stil te kunnen én durven staan bij wat onoverkomelijk is. Zodat ze in vrede kunnen komen met hun leven en dood. Want dat hoef je niet alleen te doen.

Ik was een keer bij een man met ALS, die lag in het hospice. Hij had z’n hele leven alleen gewoond en werd knettergek van alle betuttelende vrijwilligers die zijn brood in twaalf stukjes sneden. Hij was ontzettend boos, maar vond dat hij dankbaar moest zijn. Ik zei: “Wat als je die boosheid nou eens gewoon toelaat?” Toen gooide hij alle boosheid eruit. Hij werd bozer, en bozer, en bozer. En net toen ik dacht: nu vind ik het een beetje eng worden, gebeurde er iets in hem en moest hij huilen. Twintig minuten lang. Tranen die vanuit de diepte omhoog kwamen. Daarna was die man zo verzacht. Dat was ontzettend bijzonder.’

Met wat voor vragen komen mensen bij jou?
‘Dat is heel verschillend, maar het draait altijd om een worsteling met het leven of de dood. En om de vraag: wat is de betekenis van het leven? Hoe verhoud ik me tot het leven nu dat niet meer zo vanzelfsprekend is? Waar haal ik mijn houvast vandaan? Mensen die weten dat ze op korte termijn doodgaan, zeggen vaak: “Ik had nog zoveel willen doen.” Of: “Ik heb gefaald, er is niks van mijn plannen terechtgekomen.” Maar ook: “Ik ga dood en ik wil niet.” En er zijn mensen die vragen: “Hoe rond ik mijn leven af?” Of: “Hoe zorg ik dat mijn gezin verdergaat?” Kortom: alle levensthema’s komen voorbij.’

Je bent aangesloten bij Stichting Questio, wat is dat?
‘Questio is een stichting die geestelijke verzorging aan huis regelt. Je kunt er maximaal vijf gesprekken met een geestelijk verzorger aanvragen. Als je 50 jaar of ouder bent, ongeneeslijk ziek, of iemand bent verloren, zijn die gesprekken gratis. En we komen bij de mensen thuis, dus je hoeft niks te regelen. Geen vervoer, geen oppas of andere zaken. Ik merk dat die vijf gesprekken vaak voldoende voor mensen zijn om te zeggen: hé, ik kan dit zelf weer.‘

Wat heeft dit werk jou over het leven en de dood geleerd?
‘Sterven is een belangrijk onderdeel van het leven. En meer dan alleen doodgaan. Het is een proces van loslaten, afronden, terugblikken. Van oogsten wat je in je leven hebt neergezet en voor mensen hebt betekend. Van vrede sluiten met dat waar je spijt van hebt en met het feit dat je sommige plannen niet zult uitvoeren. Het is de balans opmaken en uitzoeken: met wie heb ik nog een gesprek te voeren?

We zijn het verleerd om goed af te ronden en los te laten. Terwijl het ongelooflijk veel rijkdom kan opleveren. Ik denk echt dat als we ons van jongs af aan meer zouden bezighouden met de dood en sterven, we rijker zouden leven. Dan is de dood nog steeds een afscheid en een afronding, maar niet meer zo angstaanjagend.

We zijn in onze samenleving zo gefixeerd op maakbaarheid. De dood is naar de zijkant geduwd. We kunnen ons helemaal niet meer verhouden tot lijden en afbreuk en afhankelijkheid. Dat vinden we allemaal afschuwelijk. Terwijl, als de dood weer vanzelfsprekend onderdeel wordt en waarde krijgt, hoeveel rijker zou het leven dan wel niet zijn? Dan ga je de waarde van het leven ook veel meer ervaren. Goed leven en goed sterven zijn aan elkaar verbonden. Het zijn twee kanten van dezelfde medaille. Zonder het één niet het ander.’”

Wat zou je willen meegeven aan mensen van de Levensclub?
We weten allemaal dat het leven eindig is, maar een diagnose maakt die eindigheid zichtbaarder en prominenter. Ik gun het iedereen om die laatste fase voluit te leven en ook voluit te sterven – hoe dat er voor jou ook uitziet. Dus heb je vragen, neem dan contact met me op. Je bent van harte welkom.’